Bij onze maandthema’s van dit jaar het iets andere boek over kleuren van Kassia St. Clair.

Deze keer is het niet een echt quiltboek dat ik graag wil bespreken. Het is een boek over kleuren dat niet zo zeer over de kleurencirkel en de werking van de kleuren op elkaar ingaat, als veel meer op de geschiedenis, de cultuur rondom kleur en de werking van kleuren op onszelf.

Auteur

Kassia St. Clair is een journaliste die een column schrijft in ‘Elle Decoration’ over kleur. Ze heeft in Bristol en Oxford ‘History’ gestudeerd en woont in London. Ze schrijft voor o.a. ‘The Economist’, ‘The Telegraph’ en ‘Architectural Digest’ essays, reviews en interviews, daarnaast spreekt ze geregeld voor grote musea zoals ‘The Dallas Art Museum’ en het ‘Victoria & Albert Museum’. Ze heeft een historisch boek geschreven, maar voor ons zijn vooral dit boek over kleur en haar boek over de geschiedenis van stoffen ‘De gouden draad’ interessant. Het zijn beide vertalingen uit het Engels naar het Nederlands.

Opbouw van het boek

“De zuiverste en meest bedachtzame geesten zijn degenen die het meest van kleur houden.”
John Ruskin, The Stones of Venice (1851-1853)

Het boek begint met een uitleg hoe wij eigenlijk zien. Hier wordt duidelijk dat het kleurenspectrum veel breder is dan wij met onze ogen kunnen waarnemen. Als je een rode effen stof ziet, is wat je in werkelijkheid ziet het licht dat deze stof terugkaatst en in jouw ogen komt. De stof absorbeert de golflengtes van verschillende kleuren van het spectrum, bijv. blauw en violet, en weerkaatst alleen de golflengtes die door ons als rood waargenomen worden. Dus de kleur die wij uiteindelijk zien, is juist de kleur die het object niet heeft. Maar er bestaat al sinds de zeventiende eeuw een metafysische discussie of de kleuren concreet bestaan of misschien alleen maar iets innerlijks zijn dat in onze hersenen gevormd wordt.

“Wit en alle grijze kleuren tussen wit en zwart in, zijn misschien samengesteld uit kleuren, en het wit van het zonlicht is samengesteld uit alle primaire kleuren, gemengd in de juiste verhouding.”
Sir Isaac Newton

Er worden een aantal interessante weetjes rondom kleuren verteld, zoals bijvoorbeeld dat het in de middeleeuwen taboe was om kleuren te mengen, omdat dit tegen de natuurlijke orde zou verstoten. De vroege kunstenaars moesten met een heel klein kleurenpalet werken.
Als je maar genoeg verschillende kleuren verf mengt, krijg je zwart. Hiervan maakte Rembrand gebruik om zijn schaduwen te schilderen – hij mengde hiervoor alles wat hij op zijn verfpalet had en kreeg een kleur dichtbij zwart. Dit zwart van verf ontstaat, doordat alle kleuren op deze manier geabsorbeerd worden en nog maar heel weinig van het zichtbare kleurspectrum gereflecteerd wordt. Maar wist je, dat als je alle kleuren van het licht met elkaar mengt het licht wit wordt? Dit heeft Sir Isaac Newton eens door middel van prisma’s aangetoond.

“Te vaak gaan verhalen over kleur – de weinige die er zijn – alleen over de meest recente perioden en over kunst, en dat is wel heel beperkt. Je kunt de geschiedenis van de schilderkunst vertellen, maar de geschiedenis van de kleuren is een heel ander verhaal en veel breder.”
Michiel Pastoureau (2015)

Een van de eerste kleurenwaaiers werd door de Nederlandse kunstenaar A. Boogert in de zeventiende eeuw samengesteld. Alle toendertijd bekende kleuren schilderde hij als kleurstalen en voegde deze samen in een boek met meer dan achthonderd pagina’s. Deze kleurstalen hadden allemaal een handgeschreven etiket. Wat een werk moet dat geweest zijn! Hij was niet de enige die een poging ondernam om de kleuren te catalogiseren, ook verschillende wetenschappers, kunstenaars en zelfs taalkundigen hebben dit geprobeerd. Kleuren zijn niet alleen natuurkundig definieerbaar, maar ook een kwestie van cultuur. Zo is onze indeling in warme en koele kleuren iets wat pas in de achttiende eeuw ontstaan is. In de middeleeuwen werd bijvoorbeeld blauw als de warmste kleur van allemaal gezien. Ook de benamingen van de kleuren worden beïnvloed door de cultuur en hebben zich in het verloop van de tijd veranderd. Het is daarom beter kleuren als subjectieve, culturele scheppingen te zien en niet als iets dat door alle eeuwen heen vast gedefineerd werd.

“Wilde wolken, onopgeleide mensen en kinderen hebben een grote voorkeur voor felle kleuren.“
Johann Wolfgang Goethe (1810)

In onze westerse beschaving werd kleur als iets zondigs gezien, het leidde af van andere belangrijke dingen in de kunst: lijn en vorm. Kleuren zouden bedrog zijn, iets dat van buitenaf over dingen gelegd is. Vooral de protestantse strengheid en nederigheid heeft hierbij een rol gespeeld, zij accepteerde alleen zwart en wit. Ook Henry Ford wilde bijvoorbeeld lange tijd alleen zwarte auto’s bouwen, al wensten zijn klanten kleur.
Het kleurenrad met de primaire kleuren rood, geel en blauw en daarnaast de complementaire kleuren werd door Newton vastgelegd. Vooral de werking die de complementaire kleuren op elkaar hebben, zou later een grote invloed krijgen op schilders zoals Van Gogh en Munch en heeft nog steeds veel invloed op de kleuren die wij zullen kiezen in onze quilts.

“Een kleur is pas echt goed als mensen die hem zien .niet weten hoe ze hem moeten noemen.”
John Ruskin (1859)

In het tweede gedeelte van het boek worden de kleuren, ingedeeld naar kleurgroepen besproken. De benamingen zijn hier vooral gebaseerd op de kleurnamen die in de schilderkunst gebruikt worden. Zo zijn onder de kleurgroep ‘rood’ de kleuren Baker-Millerroze, Mountbattanroze, Vlo, Fuchsia, Schocking pink, Fluoroze en Amarant te vinden. Hier is bij elke kleur naast een kleurstaal de informatie te vinden over de geschiedenis van deze kleur, hoe hij oorspronkelijk gemaakt werd, wat mensen over deze kleur gezegd hebben en hoe de kleuren op ons werken.

Mijn ervaringen met dit boek

Ik vind de beschrijvingen van de kleuren in dit boek erg interessant geschreven, ik heb veel ervaren over kleuren waar ik oorspronkelijk nooit aan gedacht zou hebben. Er worden in totaal 75 kleuren uitvoerig besproken. Mocht er de kleur niet in staan die je zoekt, staat aan het einde van het boek een lange lijst met nog meer kleuren met minikleurstaaltjes en literatuurverwijzingen. Al is het niet een boek dat vanuit de textielkunst de kleuren benadert, maar vanuit de schilderkunst, heeft het ook voor ons quilters veel interessante informatie die ons kan helpen bij het kiezen van de kleuren, waarmee we willen werken. Daarom gebruik ik dit boek het liefste als naslagwerk. Veel plezier allemaal bij het werken met de verschillende kleuren van de maanden van dit quiltjaar 2024!

Kassia St. Clair (2017), Het geheime leven van kleuren, Meulenhof Uitgevers, ISBN 978-90-290-9173-2, 322 blz. Nederlandse vertaling door A. d. Vries vanuit het Engels. Oorspronkelijke titel: The Secret Lives of Color, uitgegeven bij John Murray (UK).